Wiatrak typu koźlak stanowi jeden z ostatnich na Mazowszu przykładów tradycyjnego młynarstwa wietrznego reprezentowanego przez obiekt posadowiony na krzyżaku – koźle stanowiącym zasadniczą część konstrukcji nośnej budynku.
rodzaj: wiatrak
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy: drewniane,
Forma ochrony: Rejestr zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_BL.44098
Licencja (opis) : Creative commons Uznanie autorstwa Użycie niekomercyjne Bez utworów zależnych
Historia
Wiatrak zbudowany został w 1918 r. w szlacheckiej wsi Wojtachy położonej nieopodal Sokółki. Dzieliła się ona w końcu XIX w. na Wojtachy Folwarczne i Karczemne. Budowniczym i projektantem wiatraka był Józef Skreczko. W 2004 r. obiekt został przeniesiony do wsi Krzesk – Królowa Niwa i przez nowego właściciela adaptowany na funkcje mieszkalne.
Opis
Wiatrak usytuowany jest w południowej części wsi, w pobliżu skrzyżowania dwóch dróg: po południowej stronie szosy z Siedlec do Międzyrzeca Podlaskiego oraz po wschodniej stronie drogi prowadzącej do wsi Tęczki. Usytuowany jest w południowej części prostokątnej działki ogrodzonej żerdziowym płotem, w pobliżu lasu, na nieznacznym wzniesieniu. Ustawiony jest śmigami w kierunku północnym, z wejściem od strony wschodniej.
Budynek posadowiony na kamiennym fundamencie, wykonany został w konstrukcji słupowo-ryglowej, od zewnątrz oszalowany jest pionowymi deskami, z oblistwowaniem (konstrukcja obiektu po przeniesieniu – w związku ze zmianą funkcji z gospodarczej na mieszkalną – została przekształcona). Wiatrak rozplanowany jest na rzucie kwadratu, z dostawionym od strony wschodniej prostokątnym gankiem (w konstrukcji słupowej) kryjącym wejście do budynku. Bryła wiatraka jest trójkondygnacyjna, nakryta krokwiowo-jętkowym dachem naczółkowym poszytym żytnią słomą. Dach ganku trójspadowy, również poszyty został słomą. W elewacjach, z trzech stron (z wyjątkiem północnej), na górnych kondygnacjach umiejscowiono małe kwadratowe doświetlające wnętrze okienka (również w nadwieszonym nad elewacją szczycie dachu od strony południowej). W górnej kondygnacji elewacji południowej został centralnie zamocowany balkon wykonany w konstrukcji słupowo-zastrzałowej.
Dostęp do zabytku ograniczony. Własność prywatna – obiekt dostępny z zewnątrz.
Oprac. Jerzy Szałygin, OT NID w Warszawie, 04.09.2018 r.
Bibliografia
- Karta ewidencyjna zabytku architektury i budownictwa: Wiatrak typu koźlak, oprac. Mieczysław Pawlik 1977.
- Kordaczuk S., Tradycja Mazowsza. Powiat siedlecki. Przewodnik subiektywny, Warszawa 2013, https://docplayer.pl/50605762-Tradycja-mazowsza-powiat-siedlecki-przewodnik-subiektywny.html
- Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1983, T. XIII, s. 764.